Nastavak reformi u oblasti radnih odnosa u Crnoj Gori…

U Crnoj Gori je 26.12.2022. godine zaključen novi Opšti kolektivni ugovor („Sl. list CG“, br. 150/2022) koji je stupio na snagu 30.12.2022. godine (u daljem tekstu: Opšti kolektivni ugovor 2022.). Opštim kolektivnim ugovorom nastavljena je reforma u oblasti radnih odnosa u Crnoj Gori koja je primarno ostvarila značajne efekte na poboljšanje finansijskih uslova rada zaposlenih, a koja je počela izmenama grupe propisa koje su stupile na snagu 01.01.2022. godine i u okviru kojih je povećan iznos minimalne zarade na 450 EUR neto i povećan neoporezivi iznos dohotka (između ostalog i zarade) na 700 EUR, dok su istovremeno ukinuti doprinosi za obavezno zdravstveno osiguranje, a poslodavcima posebnim članom Zakona o radu nametnuta dužnost da u slučaju ukidanja ili umanjenja stope poreza na dohodak fizičkih lica, odnosno doprinosa za obavezno socijalno osiguranje na teret zaposlenog, iznos sredstava koji bi u skladu sa zakonom bio obračunat, obustavljen i isplaćen po osnovu tog poreza, odnosno doprinosa u delu koji se ukida, odnosno umanjuje isplate zaposlenima kao deo zarade.

Šta je opšti kolektivni ugovor?

Kolektivni ugovor predstavlja ugovor zaključen između zakonom propisanih učesnika kojim se uređuju prava i obaveze zaposlenih iz radnog odnosa, odnosno po osnovu rada, način i postupak njihovog ostvarivanja. Kolektivni ugovor ne može da sadrži odredbe kojima se zaposlenom daju manja prava ili utvrđuju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova koji su utvrđeni zakonom. S druge strane, a što je pravilo i najčešći motiv zaključenja kolektivnog ugovora, kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi veći obim prava i povoljniji uslovi rada od prava i uslova utvrđenih zakonom. Postoji nekoliko vrsta kolektivnih ugovora zavisno od subjekata na koje se primenjuje, među kojima upravo najširu primenu ima opšti kolektivni ugovor.

Opšti kolektivni ugovor zaključuje se za celu teritoriju jedne države i primenjuje se na sve poslodavce i zaposlene. Kao takav, opšti kolektivni ugovor predstavlja i kolektivni ugovor sa najvišom pravnom snagom.

Ključne novine Opšteg kolektivnog ugovora 2022.

Pre Opšteg kolektivnog ugovora 2022., u Crnoj Gori se primenjivao Opšti kolektivni ugovor („Sl. list CG“, br. 14/2014, 39/2016, 40/2018, 37/2019, 74/2019 i 8/2020 – drugi propis i 21/2021) koji je zaključen 20.03.2014. godine i koji se primenjivao počev od 30.03.2014. godine (u daljem tekstu: Opšti kolektivni ugovor 2014.) uz višestruko produženje primene.

U skladu s opisanim, u nastavku teksta biće izložen pregled ključnih razlika Opšteg kolektivnog ugovora 2022. u odnosu na Opšti kolektivni ugovor 2014.

  → Primena Opšteg kolektivnog ugovora 2022.

Opštim kolektivnim ugovorom 2022. proširena je primena kolektivnog ugovora, te je precizirano da se isti primenjuje i na zaposlene strance koji rade kod poslodavca na teritoriji Crne Gore, ako posebnim zakonom nije drugačije određeno, kao i na fizička lica koja se bave privrednom delatnošću radi sticanja dobiti, a tu delatnost ne obavljaju za račun drugoga.

  → Maksimalna dužina trajanja prekovremenog rada na godišnjem nivou

Prekovremeni rad na godišnjem nivou ne može trajati duže od 250 časova. U ovom delu, pored ovog novouvedenog ograničenja, potrebno je i dalje voditi računa o zakonskim ograničenjima trajanja prekovremenog rada na dnevnom i nedeljnom nivou.

  → Plaćeno odsustvo

Za razliku od Opšteg kolektivnog ugovora 2014. kojim je bilo regulisano da zaposleni ima pravo na plaćeno odsustvo trajanju od 5 radnih dana za slučaj polaganja stručnog ispita, novim Opštim kolektivnim ugovorom 2022. razdvojeni su slučaj kada zaposleni polaže stručni ispit u vezi s obavljanjem poslova kod poslodavca – kada ima pravo na 5 radnih dana plaćenog odsustva i slučaj kada zaposleni polaže stručni ispit koji nije u vezi s obavljanjem poslova kod poslodavca – kada ima pravo na 2 radna dana plaćenog odsustva.

Dodatno, Opštim kolektivnim ugovorom 2022. utvrđeni su slučajevi u kojima zaposleni ostvaruje pravo na plaćeno odsustvo nezavisno od okolnosti da li je u odnosnoj kalendarskoj godini korišćenjem plaćenog odsustva iskoristio pravo na plaćeno odsustvo u ukupnom najvišem iznosu za jednu kalendarsku godinu (7 radnih dana).

  → Pojam člana uže porodice

Opšti kolektivni ugovor 2022. za razliku od Opšteg kolektivnog ugovora 2014. precizira pojam „člana uže porodice“ koji je relevantan za ostvarivanje pojedinih prava propisanih tim kolektivnim ugovorom (plaćeno odsustvo i neplaćeno odsustvo u pojedinim slučajevima, pomoć za slučaj smrti zaposlenog ili člana njegove uže porodice). Krug članova uže porodice zasebno je definisan i razlikuje se za svako pojedino pravo iz kolektivnog ugovora.

 → Rok za isplatu zarade

Posebno značajna novina Opšteg kolektivnog ugovora 2022. je regulisanje roka za isplatu zarade – petnaesti u mesecu za prethodni mesec.

   → Koeficijenti složenosti poslova

Opštim kolektivnim ugovorom 2022. koeficijenti složenosti poslova za utvrđivanje zarade po osnovu složenosti postignutih ishoda učenja za osnovne grupe poslova su gotovo duplirani u odnosu na koeficijenta regulisane Opštim kolektivnim ugovorom 2014. Naime, raspon koeficijenata prema Opštem kolektivnom ugovoru 2014. kretao se od 1.03 za najniži nivo do 4.12 za najviši nivo, dok je kod Opšteg kolektivnog ugovora 2022. taj raspon od 3.30 za najniži nivo do 7 za najviši. Na ovom mestu, važno je podsetiti da se saglasno Zakonu o radu Crne Gore osnovna zarada se dobija množenjem obračunske vrednosti koeficijenta i koeficijenta složenosti poslova, ako posebnim zakonom nije drugačije predviđeno.

  → Zarada pripravnika

Jedno od retkih prava koje je umanjeno Opštim kolektivnim ugovorom 2022. u odnosu na Opšti kolektivni ugovor 2014. je pravo na zaradu pripravnika, a s obzirom da je novim kolektivnim ugovorom smanjen minimalni procenat zarade pripravnika i isti sada iznosi 70% (za razliku od ranijih 80%).

 → Uvećanje zarade po času

Pored starih slučajeva i procenata uvećanja zarade po času, Opšti kolektivni ugovor 2022. uvodi dva nova slučaja uvećanja zarade po času – uvećanje za rad nedeljom u visini od 80% i uvećanje za dvokratni rad u visini od 10% (osim u slučajevima propisanim tim kolektivnim ugovorom). Uvećanje zarade shodno Opštem kolektivnom ugovoru 2022. ne ulazi u minimalnu zaradu.

Dodatno, Opštim kolektivnim ugovorom 2022. propisano je uvećanje zarade za svaki čas proveden u pripravnosti u visini 10% cene časa utvrđene prema osnovnoj zaradi tog zaposlenog. Takođe, kao pravilo (osim u slučajevima propisanim kolektivnim ugovorom), pripravnost ne može trajati duže od 10 dana u mesecu. Na kraju, vreme koje zaposleni, kojem je određena pripravnost, provede na radnom mestu obavljajući poslove po pozivu poslodavca, smatra se radnim vremenom i plaća se kao prekovremeni rad.

  → Članstvo u sindikatu i sindikalni predstavnici

U ovom segmentu propisano je pravo zaposlenog angažovanog preko agencije za privremeno ustupanje da se opredeli za sindikalno organizovanje kod poslodavca korisnika, u kom slučaju je agencija za privremeno ustupanje dužna da obezbedi da se sredstva za isplatu sindikalne članarine uplate na račun izabranog sindikata.

Opštim kolektivnim ugovorom 2022. propisano je pravo sindikalnog predstavnika na plaćeno odsustvo povodom prisustvovanja sindikalnim sastancima, seminarima, kursevima, kongresima i konferencijama u zemlji i inostranstvu i utvrđen postupak za njegovo ostvarivanje.

Trajanje Opšteg kolektivnog ugovora 2022.

Opšti kolektivni ugovor 2022. zaključen je na tri godine, uz mogućnost da ugovorne strane posebnom saglasnošću produže njegovu primenu do podnošenja inicijative za njegov otkaz, izmenu ili izradu novog kolektivnog ugovora i isteka rokova za postupanje po toj inicijativi propisanih tim kolektivnim ugovorom.

Da li Republika Srbija ima opšti kolektivni ugovor?

Poslednji opšti kolektivni ugovor na teritoriji Republike Srbije bio je Opšti kolektivni ugovor („Sl. glasnik RS“, br. 50/2008, Aneks I – 104/2008, Aneks II – 8/2009-155) koji je prestao da važi 17.05.2011. istekom roka na koji je ugovoren, te od navedenog datuma u Srbiji nema opšteg kolektivnog ugovora.